W wyniku prowadzenia badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny, udzielania świadczeń zdrowotnych, usług weterynaryjnych, w tym badań, leczenia zwierząt, prac naukowych i doświadczalnych na zwierzętach, powstają odpady medyczne i weterynaryjne. Wśród nich są odpady o właściwościach zakaźnych, niebezpiecznych innych niż zakaźne oraz innych niż niebezpieczne. Jednym z głównych problemów występujących w gospodarce odpadami medycznymi i weterynaryjnymi jest ich niewłaściwa segregacja u źródła powstawania, skutkująca obecnością odpadów innych niż niebezpieczne w strumieniu odpadów niebezpiecznych (przede wszystkim strumieniu odpadów zakaźnych) (3).
Ilość odpadów medycznych i weterynaryjnych w 2013 roku w stosunku do 2008 roku wzrosła o około 25,6 %. W Polsce w placówkach medycznych powstaje ok. 220 tys. ton rocznie takich odpadów (6). Przyjmuje się, że ze względu na starzejące się społeczeństwo czy też wzrost zachorowalności na choroby cywilizacyjne (np. cukrzyca, alergie itp.), wartość ta w następnych latach może być jeszcze większa.
W mniejszych gabinetach lekarskich, weterynaryjnych, kosmetycznych ilość odpadów tego typu nie jest zazwyczaj duża. Problem z większą ich ilością pojawia się przeważnie w szpitalach, większych przychodniach, gabinetach stomatologicznych czy dużych klinikach weterynaryjnych. Z racji wykonywanych w nich świadczeń, nie da się uniknąć powstawania odpadów. Czy jest zatem możliwość ograniczenia ich ilości, a tym samym zmniejszenia kosztów unieszkodliwiania?
1. Można zminimalizować ilość wytworzonych odpadów medycznych poprzez oddzielanie odpadów zakaźnych od tych niezakaźnych. Rozsądna segregacja na samym jej początku nie przyczyni się jednak do zmniejszenia ilości odpadów medycznych, niezależnie czy zakwalifikujemy je do kodu 18 01 03* czy 18 01 04. Nie zmniejszymy również kosztów za ich oddawanie i utylizację (odpady te mają przeważnie takie same ceny utylizacji). Jednak właściwa segregacja u źródła, pozwoli na ich rozsądniejsze przechowywanie.
Każdy kod odpadów medycznych i weterynaryjnych ma inne warunki przechowywania. Gdy wytwarzamy dużo odpadów o kodzie 18 01 03* i przechowujemy je w lodówce, bardzo często bywa, że nie mieścimy się w niej. Przyjmując z założenia, że część odpadów, które zakwalifikowaliśmy do zakaźnych (18 01 03*), na przykład podkłady, czy niezabrudzone płynami ustrojowymi pacjenta fartuchy itp., można by spokojnie zaliczyć do kodu 18 01 04, i tym samym przechowywać je w odpowiednim pojemniku lub worku, bez specjalnych wymagań temperaturowych (jednak nie dłużej niż 30 dni). Bardzo często bywa jednak, że chociażby z powodu braku miejsca, czasu czy chęci wkładamy wszystko do jednego worka, jako jeden kod i utylizujemy jako odpady zakaźne.
Ze względy na ogromne ilości odpadów medycznych, które powstają na co dzień w szpitalach, personel nie przywiązuje wagi do odpowiedniej ich segregacji. Jest to błąd, gdyż zdziwiliście się Państwo co można znaleźć w czerwonym worku dedykowanym de facto na odpady medyczne!
2. W gabinetach powstają ogromne ilości opakowań, głównie to opakowania z papieru i tektury, ze szkła, czy z tworzyw sztucznych. Prawidłowo, powinny one zostać zakwalifikowane do kodu 15 (odpady opakowaniowe). W praktyce bardzo często bywa jednak, że odpady tego typu są wrzucane do śmieci komunalnych (jest to błąd!!!), gdyż pod względem jakościowym takie odpady opakowaniowe są rzeczywiście podobne do tych powstających w gospodarstwie domowym, jednak ich ilość jest znacznie większa, co wyklucza ich kwalifikacje do komunalnych (zgodnie z definicją odpadów komunalnych).
Odpowiednia segregacja odpadów opakowaniowych oraz właściwe oddzielenie ich od strumienia odpadów medycznych, pozwoliłaby nie tylko na zmniejszenie ilości tych drugich, lecz mogłoby przyczynić się również do oszczędności w placówce, a nawet zysku. Selektywne oddawane opakowania mają przeważnie dużą niższą cenę niż odpady medyczne. Ten cenny surowiec, jako że nadaje się do ponownego wykorzystania, niekiedy bywa odbierany nieodpłatnie lub też podmioty, które go oddają otrzymują za jego oddawanie odpowiednie wynagrodzenie. Nabiera to szczególnego znaczenia w przypadku ,,wytwarzania” bardzo dużych ilości odpadów opakowaniowych na przykład w przychodniach czy szpitalach, dlatego warto w tym celu zrobić rozeznanie na rynku zbytu opakowań.
3. W badaniach przeprowadzonych kilka lat temu (1), w kilkunastu placówkach stomatologicznych na terenie Lublina, podjęto próbę oceny czystości mikrobiologicznej narzędzi sterylizowanych w opakowaniach innych niż rękawy papierowo – foliowe, które przyczyniłyby się do ograniczenia ilości odpadów wytwarzanych w tych gabinetach. W tym celu dokonano próby wykazania możliwości ograniczenia ilości odpadów medycznych przez zastąpienie opakowań papierowo – foliowych do sterylizacji, narzędziami opakowaniowymi wielorazowego użytku przez jednoczesne analizy czystości mikrobiologicznej narzędzi sterylizowanych w różnych opakowaniach. Wyniki badań pokazały, że zmiana opakowania zestawów narzędzi stomatologicznych przeznaczonych do sterylizacji z rękawów papierowo – foliowych na opakowania wielorazowego użycia, może znacząco przyczynić się do ograniczenie ilości odpadów medycznych w placówce.
4. W Polsce podstawową metodą zagospodarowania odpadów medycznych i weterynaryjnych jest termiczne przekształcanie. Spalanie, zwane również ,,procesem D10” jest również jedynym dopuszczalnym sposobem unieszkodliwiania odpadów o właściwościach zakaźnych. W Polsce przepisy prawa (2) pozwalają na zastosowanie innych alternatywnych metod utylizacji tych odpadów takie jak:
a) obróbkę fizyko – chemiczną (z wyłączeniem autoklawowania, dezynfekcji termicznej, działania mikrofalami) – dotyczy odpadów nieposiadających właściwości zakaźnych;
b) składowanie na składowisku odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne – metoda zalecana dla odpadów nieposiadających właściwości zakaźnych, innych niż niebezpieczne.
Każda z tych metod posiada zarówno wady, jak i zalety. Tradycyjne spalanie jest jednak najdroższą i skrajnie nieprzyjazną dla środowiska opcją unieszkodliwiania odpadów. Alternatywne metody od wielu lat, są powszechnie stosowane w krajach Unii Europejskiej. Są to nowoczesne i w pełni bezpieczne procesy. Otrzymany materiał w nich wyniku jest jałowy, i nie stanowi zagrożenia dla ludzi czy środowiska (4). W naszym kraju alternatywne metody są jednak wciąż mało popularne, i aby mogły w pełni wyprzeć tak popularną metodę spalania, potrzeba wielu lat pracy oraz olbrzymich nakładów finansowych. Konieczne są również zmiany mentalności ludzi i systemu, aby móc dowiedzieć się i uwierzyć, że inne metody niż spalanie istnieją, mogą z sukcesem funkcjonować i poprawić sytuację na rynku odpadów medycznych, a tym samym przyczynić się do zmniejszenia kosztów ich unieszkodliwiania.
Podstawowym obecnie problemem właściwego zarządzania odpadami medycznymi jest optymalnie zorganizowany system monitoringu, segregacji, minimalizacji oraz gromadzenia odpadów szpitalnych. Nieprawidłowości w tym zakresie są dziś przyczyną bardzo wysokich kosztów utylizacji odpadów medycznych, które w tych warunkach stanowią zróżnicowaną mieszaninę różnego rodzaju odpadków – od typowo komunalnych (żywność, opakowania, surowce wtórne), poprzez toksyczne chemikalia (leki, odczynniki), a kończąc na materiale zainfekowanym biologicznie (narzędzia, opatrunki, odpady pooperacyjne) (5).
Źródła:
-
Pol R., Bachanek T., Możliwości ograniczenia ilości odpadów medycznych powstających w procesie sterylizacji narzędzi stomatologicznych, Ochrona Środowiska, Vol. 36, Nr 4, 2014, str. 57-60
-
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 października 2016 r. w sprawie wymagań i sposobów unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych (Dz. U. 2016 poz. 1819)
-
UCHWAŁA NR 88 RADY MINISTRÓW z dnia 1 lipca 2016 r. w sprawie Krajowego planu gospodarki odpadami 2022
-
Wyrębek H., Zarządzanie gospodarka odpadami medycznymi w Polsce, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo – Humanistycznego w Siedlcach, Nr 87, Seria: Administracja i Zarządzanie, 2010, str. 113-129
-
http://www.pis.mswia.gov.pl/is/materialy-szkoleniowe/higiena-srodowiska/1069,Metody-utylizacji-odpadow.html
-
https://portalkomunalny.pl/co-zrobic-z-odpadami-medycznymi 391220/
Artykuł przygotowała:
Kamila Kłos – pracownik firmy Palmedica
Przywłaszczenie, rozpowszechnianie bez podania nazwiska autora, kopiowanie tekstu podlega karze zgodnie z Ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
Zdjęcie autorstwa Cedric Fauntleroy z Pexels
